Met veel interesse heb ik de voorbije week de discussie over tabaksbelastingen gevolgd op de opiniepagina’s van De Standaard. Ik kijk er vooral naar uit of het ook politiek opgepikt wordt. Er valt immers wel wat te zeggen over ons tabakbeleid.

Wat zei de anti-tabakslobby?

Het begon met dit epistel van Luk Joossens, Hedwig Verhaegen en Stefaan Hendrickx. Zij vertegenwoordigen respectievelijk de Stichting tegen Kanker, Kom op tegen Kanker en het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie.

De heren vinden het ‘hoogst eigenaardig dat nu een tax shift hoog op de agenda staat, een accijnsverhoging voor (rol)tabak nauwelijks ter sprake komt’:

De huidige Belgische regering wil een tax shift en minder directe belastingen. Dat staat zwart op wit in de regeringsverklaring. Tot dusver heeft ze die politiek nog niet doorgevoerd, want vorige maand werden de accijnzen op sigaretten niet en die op roltabak nauwelijks verhoogd.

Een mens zou nostalgisch worden naar de tijd dat er nog een maatschappelijk debat bestond waarin niet te pas en te onpas de term ‘tax shift’ viel, maar goed. Hoe zou die belastingverhoging er dan uitzien?

Wij hebben berekend dat een verhoging van 50 cent specifieke accijnzen per pakje roltabak en een verhoging van 25 cent specifieke accijnzen per pakje sigaretten de schatkist 237,5 miljoen euro oplevert. Door de specifieke accijnzen op sigaretten en tabak te verhogen zal het aantal rokers dalen, worden minder jongeren aangezet tot roken en neemt de gezondheidskloof af. 

Hoe reageerde de tabakslobby?

Vijf dagen later kregen zij een repliek van een ander trio, namelijk Pierre Durinck, Christine De Baets en Koen Roelstraete van respectievelijk British American Tobacco Belgium, Imperial Tobacco Belgium en Torrekens Tobacco Belgium.

De tabakslobby blijkt weinig verrassend tegen accijnsverhogingen te zijn. Die zouden volgens haar niet de overheid maar wel de illegale handel ten goede komen.

De auteurs erkennen nochtans dat de staat profiteert van dat beleid. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld hebben opeenvolgende accijnsverhogingen op tabaksproducten sinds de jaren 80 de overheidsinkomsten met 30 procent verhoogd. Ze grijpen vervolgens naar het zwakke argument dat

de illegale sigarettenhandel in het VK sindsdien welig tiert. Geschat wordt dat één op de tien sigaretten er illegaal is, waardoor het land jaarlijks tussen 1,8 en 3,4 miljard pond aan inkomsten misloopt.

Waarom is dat een zwak argument? Wel, uit statistieken van de Britse Tobacco Manufacturers’s Association blijkt dat de fiscale tabaksinkomsten in het VK in 2013 zo’n 12,3 miljard pond bedroegen. Als dat 30 procent hoger is dan vroeger, hebben we het over een verschil van 2,8 miljard pond. Zelfs al zou het kloppen wat de tabakslobby zegt, dan nog compenseert de meeropbrengst de misgelopen inkomsten. Als de Britse overheid bovendien meer geld steekt in het opsporen en vernietigen van illegale sigaretten, kan dat helemaal in het voordeel uitdraaien van de schatkist.

Hebben de auteurs dan helemaal ongelijk in hun opiniestuk? Nee.

Bijna 13 procent van de in ons land geconsumeerde sigaretten blijkt niet in België te zijn gekocht maar in het goedkopere buitenland. Dat wil zeggen dat één op de acht van de hier geconsumeerde sigaretten vandaag België geen accijnsinkomsten oplevert.

Voor inwoners van een klein land als België is het inderdaad gemakkelijk om voor rookwaren even de grens over te gaan als die hier te duur zijn. Het is een mooi voorbeeld van iets wat op Europees niveau zou moeten geregeld worden. Daar zit op het vlak van tabak echter geen duidelijke lijn in de regelgeving. Zo bepaalt Europa tot op de millimeter hoe groot de waarschuwingen moeten zijn op de tabakspakjes, en hoe die precies moeten klinken. Het moedigt landen ook aan om een rookverbod in te voeren op openbare plaatsen zoals cafés en restaurants, maar legt dat niet op. Daardoor kunnen astmalijders nog altijd in verschillende Europese landen mist zuipen bij hun lunch.

Wat betekent het politiek?

Opmerkelijk aan beide opiniestukken is dat ze vooral over de fiscale strategie gaan en niet over de echte doelstelling van een tabaksbeleid, namelijk het maximaal terugdringen van tabaksconsumptie en de schadelijke effecten van roken. Het lichtjes verhogen van de prijs van een pakje sigaretten met een halve euro verhoogt de fiscale inkomsten, maar zal weinig rokers ontmoedigen. Immers, zoals deze studie uit 2012 van twee economen van de University of Illinois concludeerde:

Our evidence suggests that increases in cigarette taxes are associated with small decreases in cigarette consumption and that it will take sizable tax increases, on the order of 100%, to decrease adult smoking by as much as 5%.

Dat verklaart ook waarom de Wereldbank zegt dat hogere sigarettenbelastingen altijd tot hogere inkomsten leiden:

The evidence is clear: calculations show that even very substantial cigarette tax increases will still reduce consumption and increase tax revenues. […]  Historically, raising tobacco taxes, no matter how large the increase, has never once led to a decrease in cigarette tax revenues.

Rookvoer is daarmee een groot genotsmiddel voor de armlastige overheid. De accijnzen op tabak en btw-opbrengsten brengen jaarlijks meer dan 2,5 miljard euro in het laatje. Het is bovendien een betrouwbare evergreen als sluitpost bij elke begrotingsopmaak en -controle.

De Belgische overheid zou veel meer moeten inzetten op ander beleid dan accijnzen om zijn burgers van het roken af te krijgen. Dat kan onder meer via rookstopbegeleiding, gedeeltelijke terugbetaling van nicotinevervangers en bepaalde geneesmiddelen, en beperkingen op de reclame voor tabaksproducten. Als ze op die manier slaagt in haar doelstelling, ziet ze dus wel een deel van dat tabaksgeld in rook opgaan.

Het zou daarom interessant zijn, mocht het volgende opiniestuk in De Standaard over dit onderwerp komen van onze minister van Volksgezondheid, Maggie De Block (Open VLD). Benieuwd wat haar strategie precies is.