Helmut Kohl (1930-2017) is niet meer. De voormalige bondskanselier van Duitsland is in het hiernamaals herenigd met zijn Franse vriend François Mitterrand, die al in 1996 het tijdelijke voor het eeuwige inwisselde.

Beide heren stonden symbool voor een Europa dat zich bewust was van zijn verleden, en in de toekomst beter wou doen (lees ook Ons Europa is niet dat van hen). Het mooiste symbool daarvan dateert van 22 september 1984, en is genomen in Douaumont nabij Verdun, in het noordoosten van Frankrijk.

Bondskanselier Kohl en president Mitterrand herdachten er hand in hand de slachting die daar tijdens de Eerste Wereldoorlog had plaatsgevonden. In 1916 gingen in de streek van Verdun op driehonderd dagen meer dan 700.000 Franse en Duitse levens verloren ter meerdere eer en glorie van een paar zinloze vierkante kilometer.

Op het moment van de foto is de christendemocraat Kohl bijna twee jaar aan de macht in Duitsland, de socialist Mitterrand zit in zijn derde ambtsjaar. Mitterrand had zijn hand uitgestoken naar Kohl, en de mannen stonden met dat gebaar van verzoening en troost op de tonen van de Marseillaise een minuut lang symbool voor een Europa dat te verenigen viel.

Kohl had ook een persoonlijk band met Verdun. Zijn vader, Hans, had in de Eerste Wereldoorlog als luitenant in de streek gevochten. Dertig jaar later werd hij terug opgeroepen om als kapitein te dienen in de Wehrmacht voor een regering en oorlog die hij niet steunde. Hijzelf overleefde de strijd, maar zijn oudste zoon Walter niet. De tienersoldaat sneuvelde in 1944 toen een laagvliegende geallieerde bommenwerper neergeschoten werd, en een elektriciteitsmast raakte die de jongeman velde.

Kohl zag zelf ook lugubere taferelen als lid van de blusbrigade van Ludwigshafen waar hij zwaar verbrande lijken moest helpen bergen. Aan het eind van de oorlog werd hij ook nog gevorderd door het leger om te helpen bij het luchtafweergeschut. ‘Ik wil je iets vertellen’, zei Kohl in 1982 aan Mitterrand bij zijn eerste bezoek aan Frankrijk als kanselier. ‘Mijn grootvader had een zoon die sneuvelde in de oorlog van ’14… Mijn vader noemde zijn oudste zoon naar hem. Die zoon sneuvelde op zijn beurt in de oorlog van ’45. Mijn eigen zoon heeft dezelfde naam als mijn dode broer…’ De boodschap was duidelijk: deze Walter moest vredevol kunnen leven.

Aan het einde van die druilerige dag in Douaumont, in 1984, stuurden Mitterrand en Kohl een gezamenlijke verklaring uit:

‘Duitsland en Frankrijk hebben hun les geleerd. Europa is ons gemeenschappelijk vaderland. We zijn de erfgenamen van een grote Europese traditie. Daarom hebben we veertig jaar geleden een punt gezet achter de broederstrijd en zijn we begonnen met samen aan een toekomst te bouwen. We hebben ons verzoend, hebben elkaar begrepen, zijn broeders geworden. Ons gemeenschappelijk doel is de eenmaking van Europa – daar werken we aan – in de geest van broederschap.’

Ondanks hun goede verstandhouding, hadden Kohl en Mitterrand ook hun moeilijke momenten. Kort na de val van de Berlijnse Muur eind 1989 nam Kohl de rest van Europa in snelheid met een tienpuntenplan voor de Duitse hereniging. Hij nodigde Mitterrand uit om samen als symbolisch gebaar aan de Brandenburgse Poort de grens tussen Oost- en West-Berlijn over te steken. De Fransman paste voor de uitnodiging, officieel omdat hij zich daar niet op zijn plaats zou voelen, maar officieus omdat hij vreesde dat Kohl legitimiteit zocht voor zijn plannen om Duitsland te lijmen voordat de Europese integratie een feit was.

Kohl liet het niet aan zijn hart komen. Voor hem dicteerden de omstandigheden de aanpak, niet omgekeerd. ‘Als je weet dat een rivier na onweersbuien buiten haar oevers kan treden, gebiedt het gezonde verstand ons om van dikke boomstammen dijken te bouwen, obstakels uit de rivierbedding te verwijderen en zijn woeste kracht een richting te geven’, schreef hij aan Sovjetleider Mikhail Gorbatsjov. ‘Maar één ding kan je hier niet mee bereiken: de hoeveelheid water verminderen en zo de snelheid vertragen. De dijken zullen zeker breken.’

De bondskanselier benadrukte tijdens dat proces dat hij een overtuigde Europeaan was. ‘Er is een Europese Unie nodig om een potentieel gevaarlijk Duitsland in Europa onder controle te houden’, verklaarde hij meermaals. ‘Het Duitse huis, ons huis, moet onder een Europees dak worden gebouwd.’

Kohl merkte later tegen de Nederlandse premier Wim Kok op dat er na hem nooit meer een bondskanselier bereid zou zijn geweest om de mark op te geven voor de euro. Meer zelfs, Kohl erkende dat hij de Duitsers tegen hun wil in de euro had geloodst. ‘Ik had een referendum over de invoering van de euro zeker verloren. In dit geval was ik een dictator.’ Dat hij er toch mee weg kon, dankte hij aan het grote vertrouwen dat het volk in hem had. ‘Mijn grote troef is dat mensen bereid zijn om een tweedehandsauto van mij te kopen zonder hem eerst te testen’, ginnegapte hij.

Kohl zou later in eigen land opzij geschoven worden door das Mädchen Angela Merkel, maar zijn grote triomf kon niemand hem nog ontnemen. We nemen vandaag afscheid van een grote Europeaan.