Gisteren sprak Daniel Levin aan de SOAS University of London over het gebrek aan politiek leiderschap, en de mislukkingen van diplomatie. Levin schreef er een boek over, Nothing but a Circus – Misadventures among the Powerful.

Tijdens zijn uiteenzetting gaf hij een boeiend inzicht in hoe de relaties tussen Rusland en de VS zo verzuurd zijn geraakt. Met de nodige caveats – Levin benadrukte dat hij het verloop met de grove borstel verfde – is die hieronder te lezen.

‘In de Thatcher-Reagan-jaren heerste de overtuiging dat Rusland met de hulp van een uitgestoken hand, zoals een soort van Marshallplan, zou evolueren naar het Westerse model. Dat ging misschien gepaard met een soort van leedvermaak of superioriteit omdat ons kapitalistische systeem zoveel beter was dan het communisme dat in elkaar gestuikt was.’

‘Toen kwam in 1990 de nieuwe Amerikaanse president George H. Bush (op de foto rechts naast de toenmalige Sovjetleider Mikhaïl Gorbatchov) met zijn beruchte uitspraak. ‘To hell with that! We prevailed and they didn’t. We can’t let the Soviets clutch victory from the jaws of defeat.’ Vervolgens was het de beurt aan Bill Clinton met zijn minister van Buitenlandse Zaken, Madeleine Albright, die inzetten op de uitbreiding van Navo naar de Russische grens. Het was die toon uit de Bush- en Clinton-jaren die ervoor zorgde dat Rusland duidelijk in het andere kamp werd geduwd.’

‘In het begin van de eerste ambtstermijn van Poetin, was er een beroemde vergadering waarbij de Russische president samen zat met Clinton, Albright en de Amerikaanse veiligheidsadviseur Sandy Berger (op de foto tussen de andere twee). Poetin verklaarde toen dat Rusland nooit een vriendschappelijke relatie kon hebben met het Westen als de Navo zou uitbreiden naar de grenzen van de voormalige Sovjet-Unie. Aan de andere kant van de tafel heerste echter de bijna religieuze overtuiging dat deze landen die vroeger onder het juk van het Warschaupact zaten, zo moesten bevrijd worden.’

‘Toen Poetin realiseerde dat de vergadering nergens naar toe ging, zei hij tegen Clinton, ‘Als we die uitbreiding van de Navo niet kunnen tegenhouden, kan Rusland dan geen lid worden van Navo?’ Dat was het moment waarop Clinton naar het plafond keek, Albright naar haar schoenen en Berger door het raam. Ze waren koud gepakt door de vraag, en hadden geen antwoord klaar. Daar ligt volgens mij de grote gemiste kans. Het was het moment geweest om Rusland mee in bad te trekken, en de mogelijkheid om een betere relatie op te bouwen.’

‘Ook later zijn er strategische missers gemaakt. In Georgië bijvoorbeeld, waar het Witte Huis de Georgische president Mikhail Saakashvili’s aanstookte om Poetin te kleineren – Saakashvili’s noemde hem onder meer “Lili-Putin” (een referentie naar de lengte van de kleine Rus, red.). We weten hoe dat is afgelopen… Ik zeg niet dat dit verklaart waarom Poetin de persoon is geworden die hij vandaag is, maar het legt wel uit waarom er iets oerachtig is geslopen in de Amerikaans-Russische relatie. Het is zoals bij chimpansees, waar de meest dominante aap de leider van de troep is, niet de slimste of diegene met de meeste ervaring. Wat mensen daarbij vaak vergeten, is dat het aan het eind nooit goed afloopt voor die leider…’

‘Nu heeft het Westen in de afgelopen tien jaar wel pogingen ondernomen om tot constructieve gesprekken te komen, maar die vielen in Rusland telkens op een koude steen. Het heeft geen zin om rond de tafel te gaan zitten, als je daarvoor geen relaties of wederzijds vertrouwen hebt opgebouwd. Dat werkt gewoon niet.’

Iemand gaf Ibrahimovic een zwarte stift en zei: ‘Kan jij daar eens een goeie grap mee uithalen, Zlatan?’ Tuurlijk wel, zei de Zweed, en hij maakte zich een onmondige woordvoerder van 805 miljoen hongerlijders.

Mijn broer Bert schreef vandaag een scherp opiniestuk in De Standaard over stervoetballer Zlatan Ibrahimovic die in een veel gehypt filmpje oproept om stil te staan bij de honger en het leed van 805 mensen. Een aantal van hun namen heeft hij in afwasbare inkt op zijn lichaam laten ‘tatoeëren’.

Dat stuit mijn broer als coördinator van de Belgian Homeless Cup, een sociaal-sportieve voetbalcompetitie voor dak- en thuislozen, tegen de borst. Zijn organisatie gelooft in de kracht van voetbal en de kracht van mensen. Het Zlatan-filmpje gaat niet over de mensen voor wie de oproep zogezegd dient, maar wel over het verheerlijken van één man. Dat is volgens hem jammer genoeg exemplarisch voor hoe wij als maatschappij tegen sport- en mediafiguren aankijken.

Er blijft bij mij nog één vraag hangen, en die heeft te maken met de volgende passage:

Geen PR-bureau kan ooit de merk- en marktwaarde van Ibrahimovic zo oppompen als het World Food Programme met deze campagne doet. De Zweed heeft daar klaarblijkelijk zelf niets voor moeten doen. Nergens horen we wat zijn eigen bijdrage is, op het aanbieden van zijn vel als canvas na.

Het WFP is een afdeling van de Verenigde Naties. Hoe hebben zij het in godsnaam in hun hoofd gekregen om zo’n nietszeggende campagne met zo’n nietszeggend figuur op poten te zetten?

Enfin, een must-read. En dat zeg ik niet als broer, maar als medeverontwaardigde burger.